Zróżnicowanie preferencji kierunkowych rudzika w trakcie jesiennej wędrówki przez Beskid Niski
Zróżnicowanie preferencji kierunkowych rudzika (Erithacus rubecula) w trakcie jesiennej wędrówki przez Beskid Niski.
Karolina Adamska, Uniwersytet Rzeszowski - Wydział Matematyczno-Fizyczny - Katedra Biosystematyki.
Praca magisterska wykonana w Stacji Badania Wędrówek Ptaków Uniwersytetu Gdańskiego pod kierunkiem prof. dr hab. Przemysława Busse przy współpracy prof. dr hab. Tadeusza Puszkara
Streszczenie
Przedmiotem tych badań był rudzik (Erithacus rubecula), ptak należący do nocnych migrantów. Podczas jesiennej wędrówki trwającej od września do października, populacje Europy północnej i środkowej migrują w kierunku zimowisk w północnej Afryce, zachodniej i południowej Europie oraz Azji Mniejszej (Cramp 1988).
Obecna wiedza na temat migracji ptaków opiera się głównie na obrączkowaniu ptaków i późniejszej analizie wiadomości powrotnych, obserwacjach wizualnych, pomiarach biometrycznych itp. Badania nad nawigacją i orientacją ptaków wymagają specjalnych metod badawczych. Obecnie najczęściej stosowane są: metoda telemetryczna, radarowa oraz eksperymenty kierunkowe.
Do badań nad kierunkowością rudzika przelatującego przez Beskid Niski użyto klatek orientacyjnych zaprojektowanych przez Bussego (Busse 1995). Wykorzystują one niepokój migracyjny ptaków do eksperymentalnego określenia ich zdolności orientacji i nawigacji. Metoda ta nie wymaga dużych nakładów finansowych, jest też łatwa do stosowania, a poza tym pozwala na badanie nocnych migrantów w trakcie dnia. Klatka użyta do badań ma postać płaskiego walca, w którym podzielone na 8 sektorów ściany, pokryte są wymienną, przeźroczystą folią spożywczą. Na tej folii ptaki próbując się wydostać pozostawiały otwory i zadrapania, które następnie były zliczane. Dane opracowano przy użyciu programu ORIENTIN 4.0 (zaprojektowanego przez P. Busse). Wyniki przedstawiano w pracy w formie graficznej, w postaci wykresów radarowych.
Celem niniejszych badań była próba określenia preferencji kierunkowych rudzika, podczas jesiennej wędrówki w obrębie polskiej części Karpat, w odniesieniu do dynamiki chwytania w latach 2000-2003.
Wszystkie dane zostały zebrane na stacji badania wędrówek ptaków Akcji Carpatica w Myscowej (49?32? N 21?34? E), położonej w centrum Beskidu Niskiego. Stacja położona jest w dolinie Wisłoki, która porośnięta jest łozami ? jest to doskonałe miejsce odpoczynku i żerowania dla ptaków migrujących przez ten specyficzny teren. Rudzik jest jednym z najliczniejszych gatunków przelatujących przez stację Akcji Carpatica.
W ciągu kolejnych 4 sezonów jesiennej wędrówki na Akcji Carpatica schwytano i zaobrączkowano 3053 rudziki, a całkowita liczba eksperymentów kierunkowych wyniosła 388, czyli około 13% ogólnej liczby schwytanych osobników. Podstawą analizy uzyskanych wyników była dynamika przelotu schwytanych rudzików w latach 2000-2003. Aby ułatwić interpretację poszczególne sezony badań podzielono na okresy odpowiadające falom przelotu. Pozwoliło to na analizę zmian preferencji kierunkowych w trakcie całego sezonu migracji. Najwięcej eksperymentów przeprowadzono w roku 2000 i 2003, dlatego na tym materiale oparto szczegółową analizę. Dane z lat 2001 i 2002 nie odzwierciedlają pełnego obrazu migracji, z powodu niewystarczającej liczby testów i przypadkowego pobierania próbek.
We wszystkich badanych sezonach jesiennej migracji występuje bardzo duży udział kierunków północnych ? aż 59%, jest to kolejny dowód na osiowe zachowanie ptaków umieszczonych w klatce. Zgodnie z tym założeniem kierunki północne jesiennej wędrówki potraktowano jako nonsensowne i zastosowano procedurę ?przerzucenia? danych. W analizie wyników skoncentrowano się na danych odwróconych, uzyskano raczej uogólniony obraz rozkładu ukierunkowań.
Porównując dane z poszczególnych lat stwierdza się znaczne zróżnicowanie rozkładów. W roku 2000 pojawiają się aż 4 kierunki, z których nieznacznie dominowały SSW (28,9%) i SSE (27,4%), a wyraźnie zaznaczały się kierunki ESE (24%) i SSE (20,2%). Rozkład ukierunkowań był zatem dość równomierny. W roku 2001 preferowany był kierunek SSE (34,5%), znaczący był też kierunek WSW (32,8%), trzeci mniej widoczny kierunek to ESE (18,7%). W 2002 roku dominantą jest kierunek SSW (36,3%), silne ukierunkowania ? ESE (25,9%) i WSW (22,5%). W 2003 roku znaczące były 2 kierunki ? SSW (39,3%) i SSE (34%). Analizując całkowity udział ukierunkowań dla wszystkich 4 badanych sezonów jesiennej migracji, zauważyć można dużą powtarzalność dla preferencji kierunkowych w roku 2000 i 2002, kiedy to utrzymuje się dominacja ukierunkowań WSW, SSW i ESE. By uzyskać obraz zmian preferencji kierunkowych w trakcie całej jesiennej wędrówki sezony roku 2000 i 2003 podzielono na okresy, odpowiadające falom migracji. Zestawieniem wszystkich kierunków wskazanych w ciągu kolejnych okresów wskazuje na duże zróżnicowanie w preferowanych kierunkach, obraz jest złożony i trudny do interpretacji. Zauważyć można, że z końcem ostatniego okresu w roku 2000 zaczyna dominować kierunek południowo-wschodni SSE, natomiast w 2003 jest to kierunek południowo-zachodni SSW. Więcej ukierunkowań wschodnich w końcu okresu wędrówki obserwowano także na innych stacjach m. in. na wybrzeżu Morza Bałtyckiego i na szwedzkiej stacji Ottenby.
Duże zróżnicowania w preferencjach kierunkowych wskazują na skomplikowaną strukturę migracji rudzika. Podobny charakter przelotu tego gatunku został zaobserwowany i opisany już wcześniej (Ściborska i Busse ? w druku) dla polskiego wybrzeża Bałtyku.
Rudziki testowane metodą eksperymentów kierunkowych wykazują zróżnicowany rozkład ukierunkowań ? generalnie dominują 4 kierunki ? SSE, SSW, ESE i WSW; zróżnicowania te wskazują również na to, że przez Myscową przelatują ptaki należące do różnych populacji. Możemy przyjąć, że kierunek WSW odnosi się do zimowiska śródziemnomorskiego, SSW wskazuje na Apeniny a kierunek SSE odpowiada Bałkanom.
Dla szczegółowego omówienia tematu konieczna jest intensyfikacja badań; wskazane jest przeprowadzenie regularnych, reprezentatywnych badań z całego sezonu. Badania powinny być poparte wiadomościami powrotnymi z innych krajów; porównanie wyników z innych stacji, przeprowadzających tego typu badania, wzbogaciłoby obecną wiedzę o preferencjach kierunkowych tego gatunku.