Jesienna wędrówka rudzika w południowej Polsce

Jesienna wędrówka rudzika Erithacus rubecula w południowej Polsce

Łucja Skowron, Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie, Wydział Rolnictwa i Biologii Kierunek Biologia

Praca magisterska wykonana w Katedrze Ochrony Lasu i Ekologii, w Zakładzie Zoologii Leśnej i Łowiectwa pod kierunkiem dr inż. Marka Kellera, Warszawa 2008.

Streszczenie

Celem pracy było wyznaczenie dynamiki przelotu rudzika, oraz wykazanie podobieństwa struktury fal przelotu pomiędzy punktami badawczymi. Punktami badawczymi były stacje ornitologiczne Akcja Kaliszany i Akcja Carpatica.

Do opracowania schematu wędrówki wykorzystany był materiał badawczy zbierany w czasie działalności obozów obrączkarskich Akcja Carpatica AC i Akcja Kaliszany AK, w latach 1998, 2004, 2005 dla AC i 1997, 1998, 2004, 2005 dla AK. Chwytanie ptaków w celu obrączkowania dostarcza okazji do wykonania szczegółowych pomiarów ptaków (waga, stopień otłuszczenia, długość skrzydła i ogona, formuła skrzydła, wiek), w tej pracy wykorzystano pomiary dotyczące wieku, oraz stopnia otłuszczenia ptaków, a także informacje o dziennej liczebności.

W oparciu o materiał badawczy, dotyczący dziennej liczebności ptaków, zbudowano wykresy określające dynamikę przelotu w czasie, dla każdego z miejsc w kolejnych latach. Dynamika przelotu ma charakter falowy, z wyraźnymi szczytami fal przy maksimum przelotu oraz spadkami fal, gdy przelot ptaków się zatrzymuje. Opierając się na założeniu, że nagłe pojawienie się dużej liczby ptaków oznacza początek nowej fali, a spadek liczebności ptaków oznacza jej koniec wyznaczono początki i końce fal.

Aby dokładniej wyznaczyć fale przelotu, wykorzystano informacje dotyczące wieku i stopnia otłuszczenia ptaków. Zbudowano wykresy obrazujące udział ptaków dorosłych w czasie przelotu, oraz wykresy średniego dziennego stopnia otłuszczenia ptaków w czasie przelotu i wyznaczono kolejne granice fal. Zwiększony udział ptaków dorosłych oznaczał koniec fali przelotu, duży udział osobników młodych wyznaczał początek fali. Natomiast wzrost udziału ptaków z wysokim średnim stopniem otłuszczenia wyznaczał początek fali, zwiększony udział ptaków o niskim średnim stopniu otłuszczenia-jej koniec.

Porównanie czasu trwania fal wyznaczonych w oparciu o trzy czynniki (udział ptaków dorosłych, średni dzienny stopień otłuszczenia, dynamika przelotu) pozwoliło na wyznaczenie fal zbiorczych (pokrywanie się czasu trwania fal) i porównanie ich w kolejnych latach.

Następny etap polegał na wizualnym porównywaniu wykresów dynamiki przelotu rudzika naniesionych na folie. Przesuwanie wykresów względem siebie miało na celu znalezienie zbieżności w charakterze przelotu na każdej ze stacji, oraz pomiędzy stacjami. Podobna struktura dynamiki przelotu na obu punktach badawczych, w kolejnych latach, świadczyła o powtarzalności charakteru przelotu w tych miejscach w czasie, o występowaniu schematu jesiennej wędrówki. Zbieżność struktury wykresów dynamiki przelotu pomiędzy stacjami sugerowała te same fale ptaków lecące z północy na południe. Określono też po ilu dniach fala ptaków z AK dociera do AC, generalnie trwało to dłużej, niż by wynikało z odległości pomiędzy stacjami, oraz prędkości lotu rudzika.

Pomimo małej próby badawczej, która dotyczyła tylko kilku lat udało się wykazać występowanie pewnego schematu przelotu rudzika, a jego powtarzalność oparto na działaniu czynników wewnętrznych (zegara wewnętrznego) uwarunkowanych genetycznie. Powtarzalność przelotu może być zaburzona przez czynniki pogodowe, lub niedostatek pokarmu na miejscach postoju.